De Brouwakker: een droom op de Hezelaar
Het verhaal van Johan Verspay en de geboorte van een levend landschap
Een samenwerkingsruimte voor initiatiefnemers die buiten de lijnen kleuren. Dát is de Van Gogh NP Academie. Johan Verspay nam deel aan de vijfde editie van de Academie, in het najaar van 2023. Als archeoloog combineert hij geschiedenis en landbouw op De Brouwakker. Hier verbindt hij granen, hop en Dommelwater met natuur en erfgoed, en creëert hij een inspirerende plek voor bezoekers. Hoe verging het hem de afgelopen jaren? Waar heeft de Academie aan bijgedragen? We blikken met hem terug én vooruit!
Met een grote voorliefde voor het Brabantse cultuurlandschap, is Johan als archeoloog werkzaam bij de UvA, erfgoed Brabant en voor de gemeente Den Bosch. Voor zijn proefschrift deed hij onderzoek naar de ingrijpende veranderingen die dit landschap doormaakte in de late middeleeuwen. Momenteel houdt Johan zich bezig met burgerparticipatie in erfgoed en archeologie. Daarin gaat hij met mensen op onderzoek uit naar de geschiedenis van hun eigen woonplaats of streek. En daar haalt hij veel voldoening uit. Johan Verspay: "Want onze Brabantse cultuurhistorie is niet alleen een rijk archief vol verhalen, het is ook een waardevol medium voor verbinding, voor inspiratie en een drager voor nieuwe ontwikkelingen. Mijn fascinatie is er een van toegepast erfgoed; van doen, delen en doorgeven."
Welke droom heb je meegenomen naar de Academie?
"Toen ik werd uitgenodigd voor de Van Gogh NP Academie, droeg ik één idee met me mee dat me maar niet losliet: de ontwikkeling van een Brouwakker. Een historische bolakker waar de ingrediënten voor bier en cider samenbrengen en beleefbaar maken. Waar we de geschiedenis rond het brouwen van bier en de teelt van de benodigde grondstoffen gebruiken om een bijzonder stukje agrarisch cultuurlandschap te behouden, beschermen en te benutten.
De Brouwakker is een plek voor natuurinclusieve teelt van streekeigen brouwingrediënten op een historische plek. Door oude houtwallen en singels te herstellen creëren we groene verbindingen, een brug tussen ruige leembossen en de oude dorpskom. En als we dan het oude zandpad terugbrengen kunnen je zo van het frisse water van de Dommel, door de grazige beemden wandelen over de oude bolle akker met zijn granen, langs het stokkapelletje, naar de hopvelden en hoogstamboomgaard waar ons een biertje wacht.
Op die manier brengen we de kwaliteiten van landbouw, landschap, ecologie, cultuurhistorie en lokale leefgemeenschap samen en zetten deze in om elkaar te versterken. Dit biedt een product met een verhaal, waarvan de teelt zelf al een belevenis is en welke bijdraagt aan de instandhouding van natuur en erfgoed. Tegelijkertijd biedt zo’n plek ruimte aan allerhande spin-off-activiteiten en kan zij een inkomstenbron vormen voor een bredere groep lokale ondernemers, een plek voor educatie en een broedplaats voor artistieke expressie. Mijn droom is om deze plek te mogen ontwikkelen."
Wanneer hoorde je van het Van Gogh Nationaal Park?
"Via een uitvraag van SPPiLL naar initiatieven rond landbouw, natuur en leefbaarheid zagen we op Hezelaar kansen om cultuurhistorie te verbinden met deze opgaven. Met het Brouwakker-voorstel deden we mee aan Mozaïek Dommelvallei, waar Ronald Kramps ons uitnodigde voor de Van Gogh NP Academie. Aanvankelijk waren we enigszins overdonderd door de enthousiast reacties uit de panels. Erfgoed inzetten voor deze verbinding leek zo vanzelfsprekend, maar was dat kennelijk niet. De mogelijkheid om vanuit mijn vakgebied bij te kunnen dragen aan actuele maatschappelijke uitdagingen sprak me aan - en natuurlijk de samenwerking met een groep creatieve en ondernemende mensen die elkaar vinden in een streven om Van Gogh NP mooier te maken."
Met welke specifieke vragen kwam je binnen in de Academie?
"De voornaamste vraag was: Is het wat? Biedt het Brouwakkerplan, zoals we dat voor ons zien, werkelijk de mogelijkheid de kwaliteiten van landbouw, landschap, ecologie, cultuurhistorie en lokale leefgemeenschap elkaar te laten versterken door deze te verbinden aan de hand van de streekgeschiedenis? En is het concept dan haalbaar?"
Wat is er sinds je deelname aan de Academie in het najaar van 2023 allemaal gebeurd? Wat heb je sinds je deelname aan de Academie allemaal gedaan, gemaakt en bereikt?
"Deelname aan de Academie bleek het begin van een boeiende reis. Bovendien bleken er meer reisgenoten met buitenissige ideeën te zijn. Samen hebben we de casus doorgelicht en vastgesteld dat je bij dit soort initiatieven van te voren niet goed kan overzien wat werkt en wat niet. Het advies was dan ook om gewoon kleinschalig te beginnen en te kijken waar de energie zit, waar de kansen zich voordoen en vandaaruit verder te bouwen. En leren door te doen. Dat hebben we ter harte genomen en de afgelopen tijd geprobeerd in elk van de onderdelen stappen te zetten.
De Academie bleek het startpunt van een inspirerende reis. We besloten kleinschalig te beginnen en al doende te leren. Inmiddels hebben we:
- een hopveld aangelegd, een netwerk van brouwers en boeren opgebouwd en de eerste bieren gebrouwen en geproefd;
- varkens gehouden (het historische Tamworth-ras) voor reststromen, natuurbeheer en streekproducten;
- gerst geteeld en onze proefveldjes opengesteld tijdens Live in Liempde voor ruim 320 bezoekers;
- de eerste Hezelaarse Hopfeesten georganiseerd met 250 bezoekers, lokale bieren, erfgoed, natuur en landbouw — een nieuwe vorm van verbindende gebiedsbeleving.
Daarnaast haalden we de CARE-veldschool naar Liempde voor archeologisch onderzoek met bijna honderd deelnemers, wat leidde tot een partnerschap met Brabants Landschap en de gemeente Boxtel. Landschappelijk zetten we stappen met de aankoop van een perceel voor een hoogstamboomgaard en herstel van hagen. We werken samen aan een beplantingsplan en bieden ruimte aan een jonge paardenliefhebster die met Brabantse trekpaarden werkt. Zo blijft kennis over agrarisch erfgoed levend en koppelen we die aan regeneratieve landbouw en onderwijsprojecten."
Hoe staat het er nu mee?
"Het proces is uitdagend, maar we hebben belangrijke stappen gezet. De teelt van hop en gerst is inmiddels zichtbaar in het landschap en alle ingrediënten voor een Hezelaars bier zijn samengebracht. De inbedding in het erfgoed zorgt voor een onderscheidend verhaal en een sterke binding met de plek. Daarmee hebben we een eerste proof-of-concept gerealiseerd: het idee werkt, er is belangstelling voor en dat vormt de basis om verder te bouwen en nieuwe verbindingen te leggen. De grootste uitdaging ligt nu in de ontwikkeling van de keten en de opschaling."
Past de ontwikkeling in de visie van de gemeente(n)? Of bij de huidige maatschappelijke behoefte?
"Het initiatief past bij SPPiLL, LEADER en de Lokale OntwikkelingsStrategie Het Groene Woud. Het versterkt landschap, identiteit en gemeenschap en sluit aan bij gemeentelijke en provinciale erfgoed- en natuurambities, de Uitvoeringsagenda Faro en de behoefte aan praktijkonderwijs."
Waar heb je de gemeente(n) of andere partners voor nodig (gehad)?
"Gemeente, partners en coalitiegenoten hebben op tal van manieren bijgedragen: met advies, het leggen van contacten, het openen van deuren en niet in de laatste plaats door in het initiatief te geloven en ons aan te moedigen om door te zetten. Ze boden advies, netwerk en vertrouwen. Voor de volgende fase zijn hun strategische steun, hulp bij businesscase, ondernemingsvorm en financiering, en bestuurlijke verankering nodig."
Hoe vallen de plannen in de omgeving?
"De belangstelling groeit. Aanvankelijke reserve bij buurt en boeren maakte plaats voor betrokkenheid na de Hopfeesten, waardoor samenwerking steeds vanzelfsprekender wordt."
Welke ondernemende groep heb je om je heen om jouw droom waarheid te laten worden?
"Een compacte, gedreven groep van hobbybrouwers, een lokale boer en heemkundigen/archeologen vormt de kern. Zij verbinden landbouw, landschap en erfgoed tot een levendig plattelandsproject."
Heeft de Academie meer kracht gemobiliseerd om jouw droom te realiseren?
"De Academie heeft de bal aan het rollen gebracht en de Brouwakker gemaakt van een idee voor een vraagstuk van een werkgroep tot een initiatief waarin we zelf, vanuit onze eigen deskundigheid, betrokkenheid en gedrevenheid de voortrekkers zijn geworden. Het heeft geholpen om de onbekendheid met andere deelgebieden te overbruggen en een netwerk ontsloten waarmee het plan van proefballon tot een haalbaar initiatief kon uitgroeien. Het mag nu ook echt ‘ons’ initiatief zijn. Maar daarmee begint het pas. De volgende stappen brengen ons op terreinen buiten onze vertrouwde ervaring. Het kunnen putten uit de deskundigheid en ervaring van anderen blijft daarbij onmisbaar, net als het in contact komen met mensen die bereid zijn mee te denken of hun kennis te delen. We putten bovendien inspiratie uit het zien van anderen die, net als wij, buiten de gebaande paden treden – uit hun obstakels, hun doorzettingsvermogen en de creatieve manieren waarop zij oplossingen vinden. We nodigen partners uit om met ons mee te b(r)ouwen aan de volgende fase van de Brouwakker – in de geest van Van Goghs visie op het platteland als levende verbinding tussen mens, natuur en cultuur."
En hoe nu verder?
“De eerste stap is gezet. Voor de volgende fase zoeken we steun van partijen die dit initiatief herkennen en ons willen helpen het verder te brengen — met kennis, uitvoeringskracht of middelen. Met hun betrokkenheid kan de Brouwakker uitgroeien tot een plek van blijvende waarde voor landschap, erfgoed én gemeenschap.”
